Cenab-ı Hakk'ın zât ve sıfatlarından ve nübüvvet ve itikada ait mes'elelerinden İslâmî esaslar dairesinde bahseden ilim. Usul-üd din de denir. Bu hususlara çalışan İslâm allâmelerine "Mütekellimîn" denir.
İLM-İ KIRAAT
Usul ve kaidesine uygun olarak Kur'an-ı Kerimin okunması ilmi. Bak: (Kıraat) ve (Kıraat-ı seb'a) ve (Fenn-i kıraat)
İLM-İ LEDÜN
(Bak: Ledün)
İLM-İ MEVALİD
Tabiat, eşya ilmi. Hayvanat, nebatât ve maddelerine ait ilim.
İLM-İ NÜCUM (İLM-İ TENCİM)
İlm-i Ahkâm-ı Nücum da denir. Yıldızların ahvalinden, hareketlerinden mâna çıkarmağa çalışmak ve araştırmak ilmidir.
İLM-İ RİVAYET
(Bak: İlm-i Hadis)
İLM-İ RUH
Ruh ilmi. Psikoloji.
İLM-İ TABAKAT-ÜL ARZ
Arzın tabakalarından bahseden ilim. Jeoloji.
İLM-İ TEVHİD
Allah'ın varlığı ve birliğini isbat ve izah etme ilmi. * Akaide müteallik hadis-i şeriflere ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Tevhid tabir edilir.
İLM-İ USUL
Delillerden hüküm nasıl çıkarıldığını öğreten ilim. (Usul-ü fıkıh, Usul-ü şeri'at veya hikmet-i teşriiye de denir.)
İLM-İ USUL-ÜD DİN
(Bak: İlm-i Kelâm)
İLMİYE
Fıkıh ve şeriat ilimleri, iman ve Kur'an hakikatları ve tahkiki iman dersleri ile iştigal eden zatların mensub oldukları yol. Alimlerin mesleği.
İLMİYE KIYAFETİ
İlmiye mensublarının giyiniş tarzları. İlmiye kıyafeti; şalvar, cübbe ve sarıktı. Bununla birlikte ilmiye mensublarının kıyafetlerinde bazı değişiklikler de vardı. Orta derecedekiler cübbe ile sokağa çıktıkları halde üst tabakayı teşkil eden ricâl kısmı, lata yahut biniş giyerlerdi. Ayrıca ilmiyenin, "İlmiye" maddesinde yazılı, resmi günlere mahsus kıyafetleri de vardı. (O.T.D.S.)
İLMİYE RİCALİ
İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır. Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı. İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi.
İLMİYE RÜTBELERİ
İlmiye denilen ulema sınıfına mahsus rütbeler. Rütbeler, aşağıdan üste doğru şöyle idi: Müderrislik, kibar-ı müderrisîn, mahreç mevleviyeti, bilâd-ı hamse mevleviyeti, Haremeyn-iş şerifeyn mevleviyeti, İstanbul kadılığı, Anadolu ve Rumeli kazaskerliği.
İLMÜHABER
(İlm-i haber) Resmi bir daireye verilmek üzere hazırlanan ve bir adamın ahvâli hakkında bilgileri ihtiva eden kâğıt. Resmi vesika. * Para, evrak vs. teslim olunduğunu gösteren ve bunları getiren adamın eline verilen pusula.
Birbirine benzeyen şeyleri şaşırıp birbirine karıştırmak. Yanlışlık. Karışıklık. * Tereddüt. Şüphe.
İLTİCA
Sığınmak. Melce' ve penaha varmak. Birinden himâye istemek.
İLTİCAC
Karışık olma, karışma. * Sığınma. İltica etme.
İLTİCAGÂH
f. Sığınılacak yer. Sığınacak şey. Sığınak.
İLTİDA'
Yalvarma.
İLTİFAF
Örtünme, sarınma. * Çiçeklerin katmerleşmesi.
İLTİFAT
Güzel sözle samimi olarak okşamak. Yüz göstermek. Teveccüh etmek. İyilik etmek. Lütfetmek. * Dikkat, itina. * Edb: Bir mevzu anlatılırken, o anda kalbe doğan bir ilham coşkunluğu ile -mevzu dışına çıkmadan- sözün ve hitabın yönünü değiştirme san'atıdır. Meselâ: (Asım'ın nesli... Diyordum ya... Nesilmiş gerçek: İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecekŞüheda gövdesi, bir baksana, dağlar taşlar.O, rüku olmasa, dünyada eğilmez başlar.Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor,Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor! Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker,Gökten ecdad inerek öpse o pâk alnı değer.Mehmed Akif Ersoy)
İLTİFATAT
İltifatlar.
İLTİFATKÂR
İltifat eden, mültefit. Hal hatır sorup gönül alan.
İLTİFATKÂRANE
f. İltifat edene yakışır şekilde.
İLTİFATPERVER
f. İltifat eden, iltifatkâr, mültefit.
İLTİHA'
(Lihye. den) Sakal bırakma. * Kabuk soyma.
İLTİHA'
Oynama, eğlenme.
İLTİHAB
Alevlenmek. Yanmak. * Tıb: Bir uzuvda olan hararet, yanma. Cerahat toplanıp yaranın hararetlenmesi.
İLTİHAB
Caddede gitmek. Geniş yolda yürümek.
İLTİHABAT
(İltihab. C.) İltihablar, alevlenmeler.
İLTİHAB-I A'VER
Tıb: Körbağırsağın iltihabı.
İLTİHAB-I EDEME
Tıb: Cildin iltihablanarak katılaşması.
İLTİHAB-I KEBED
Tıb: Karaciğer iltihabı.
İLTİHABÎ
İltihabla alâkalı.
İLTİHAF
Parlama, yanma.
İLTİHAF
(Lihaf. dan) Sarılıp bürünme. Örtünme.
İLTİHAK
Karışmak. Katılmak. Yetişmek. Bitişmek.
İLTİHAM
Yaranın iyi olup ağzının kapanması, etlenerek iyileşmesi. * Muharebenin kızışması.